Κ. ΜΑΡΞ: Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΟΥ

Το παρακάτω κείμενο, είναι του ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ από το έργο του "Κριτική της Φιλοσοφίας του Δικαίου του Χέγκελ".

H μορφή της πραγματείας αυτής, θα πρεπε να είναι, από τη μια μεριά, πιο αυστηρά επιστημονική, και, από την άλλη μεριά, λιγότερο δασκαλίστικη σε μερικά σημεία, αν αρχικά δεν προοριζόταν σαν θέση για διδακτορική διατριβή. Ωστόσο, είμαι υποχρεωμένος, για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή μου να τη δημοσιεύσω στην τωρινή της μορφή. Πρόσθετα, πιστεύω ότι σ΄ αυτήν έλυσα, ένα, μέχρι σήμερα, άλυτο πρόβλημα, στην ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας.

Οι ειδικοί ξέρουν ότι δεν υπάρχουν προηγούμενα έργα που θα μπορούσαν να είναι, κατά κάποιο τρόπο, χρήσιμα για το θέμα αυτής της πραγματείας. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από τις επαναλήψεις των ασυναρτησιών του Κικέρωνα και του Πλούταρχου. Ο Γκασσέντι, που ελευθέρωσε τον Επίκουρο, από την απαγόρευση που του είχαν επιβάλλει οι Πατέρες της Εκκλησίας και ολόκληρος ο Μεσαίωνας - η εποχή αυτή του υλοποιημένου ιρρασιοναλισμού {αντιορθολογισμού} - δίνει μονάχα ένα ενδιαφέρον σημείο στις παρατηρήσεις του.(1) Προσπαθεί να συμφιλιώσει την Καθολική του συνείδηση, με την ειδωλολατρική του γνώση και τον Επίκουρο με την Εκκλησία - ολοφάνερα μάταιη η προσπάθεια. Είναι σα να ρίχνει το ράσο μιας χριστιανής καλόγριας πάνω στο κορμί που ξεχειλίζει από σφρίγος και ζωή της ελληνίδας Λαϊδας. Σε τούτη την περίπτωση, ο Γκασσέντι, πιό πολύ, μάθαινε φιλοσοφία από τον Επίκουρο, παρά ήταν ικανός να μας διδάξει τη φιλοσοφία του Επίκουρου.

Η πραγματεία αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί σαν ένας πρόδρομος για μια πλατύτερη εργασία όπου θα εκθέσω με λεπτομέρειες τον κύκλο της φιλοσοφίας του Επίκουρου, της στωϊκής φιλοσοφίας και της φιλοσοφίας των σκεπτικών σε συσχετισμό με ολόκληρη την ελληνική αφηρημένη θεώρηση.(2) Οι ατέλειες αυτής της πραγματείας όσον αφορά τη μορφή και τα παρόμοια, θα διορθωθούν σ΄ εκείνη την εργασία. Ο Χέγκελ, στο σύνολο, καθόρισε σωστά τα γενικά χαρακτηριστικά των συστημάτων που αναφέρονται παραπάνω. Αλλά, στο θαυμάσια εκτεταμένο και τολμηρό σχέδιο του έργου του "Ιστορία της Φιλοσοφίας", απ΄ όπου μπορούμε να χρονολογήσουμε την όλη ιστορία της φιλοσοφίας, ήταν αδύνατο, από τη μια μεριά, να προχωρήσει σε λεπτομέρειες, και από την άλλη, η άποψη του μεγάλου στοχαστή, που την ονόμαζε αφηρημένη θεώρηση PAR EXCELLENCE (κατ΄ εξοχήν - Γαλλικά στο κείμενο) τον εμπόδιζε να αναγνωρίσει την ανώτερη σημασία που είχαν τα συστήματα αυτά για την ιστορία της ελληνικής φιλοσοφίας και γενικά για το ελληνικό πνεύμα. Τα συστήματα αυτά είναι το κλειδί της αληθινής ιστορίας της ελληνικής φιλοσοφίας. Μια πιο βαθιά ένδειξη της σχέσης τους με την ελληνική ζωή βρίσκεται στο έργο του φίλου μου ΚΟΠ ΠΕΝ: "Φρειδερίκος ο Μεγάλος και οι Αντίπαλοί του".

Αν προστέθηκε σαν παράρτημα μια κριτική της πολεμικής του Πλούταρχου ενάντια στη θεολογία του Επίκουρου, είναι όχι γιατί η πολεμική αυτή είναι μοναδική, αλλά γιατί είναι αντιπροσωπευτική ενός είδους που είναι πολύ κατάλληλο να δείξει την τάση της θεολολογούσης λογικής στη φιλοσοφία. Η κριτική δεν αναφέρει την απάτη της θέσης γενικά του Πλούταρχου όταν εγκαλεί τη φιλοσοφία μπροστά στο δικαστήριο (FORUM) της θρησκείας. Στο σημείο αυτό ένα απόσπασμα από τον Νταίϊβιντ Χιούμ, ταιριάζει πολύ καλά, όπως κάθε άλλο είδος συζήτησης: "Είναι ασφαλώς ένα είδος ύβρης για τη φιλοσοφία που το κ υ ρ ί α ρ χ ο κ ύ ρ ο ς της πρέπει ν΄ αναγνωρίζεται παντού, να την υποχρεώνουμε, σε κάθε περίπτωση, ν΄ απολογείται για τα συμπεράσματά της και να δικαιολογείται σε κάθε ιδιαίτερη τέχνη και επιστήμη που μπορεί και να δικαιολογείται σε κάθε ιδιαίτερη τέχνη και επιστήμη που μπορεί να προσβλήθηκε από αυτήν. Αυτό κάνει τον καθένα να σκέφτεται ένα βασιλιά που κατηγορείται για έσχατη προδοσία των υπηκόων του". (DAVID. HUME, Πραγματεία για την Ανθρώπινη Φύση, τόμ. 1).

Όσο, στην κοσμοκαταχτήτρια, απόλυτα ελεύθερη καρδιά της φιλοσοφίας, μένει ακόμα μια σταλιά αίμα, δε θα παύσει να φωνάζει στους αντιπάλους της, μαζί με τον Επίκουρο: "ασεβής δε ούχ ο τούς των πολλών θεούς αναιρών, αλλ΄ ο τάς των πολλών δόξας θεοίς προσάπτων". {Ελληνικά στο πρωτότυπο: "Δεν είναι ασεβής εκείνος που απορρίπτει τους θεούς του πλήθους, αλλά εκείνος που δέχεται τη γνώμη του πλήθους για τους θεούς". - Από την επιστολή του Επίκουρου στο Μενοικέα στο Δέκατο Βιβλίο του Διογένη Λαέρτιου). Δεν το κρατεί μυστικό αυτό η φιλοσοφία. Η ομολογία του Προμηθέα:

απλώ λόγω τους πάντας εχθαίρω θεούς

{"με λίγα λόγια, μισώ όλους τους θεούς", Ελλ.

στο πρωτότυπο. - Αισχύλου: Προμηθέας Δεσμώτης}

είναι η ίδια η ομολογία, το δικό της ρητό ενάντια σ΄ όλους τους θεούς, επουράνιους και γήινους, που δεν αναγνωρίζουν την ανθρώπινη συνείδηση ως την ανώτατη θεότητα. Δεν πρέπει να υπάρχει ισάξιός της Θεός. Και στους αξιοθρήνητους τρελούς(3) που θριαμβολογούν για τη φαινομενική κατάρρευση της κοινωνικής θέσης της φιλοσοφίας, η φιλοσοφία απαντά πάλι, με την απάντηση που έδωσε ο Προμηθέας στον Ερμή, τον αποσταλμένο των θεών:

Της σής λατρείας την εμήν δυσπραξίαν,

σαφώς επιτάσ΄ ούκ αν αλλάξαιμ΄ εγώ.

Κρείσσον γαρ οίμαι τήδε λατρεύειν πέτρα

ή πατρί φύναι Ζηνί πιστόν άγγελον.

(Ελληνικά στο πρωτότυπο)

{"Με τη σκλαβιά σου, μάθε το καλά,

εγώ ποτέ δε θάλλαζα τη συφορά μου,

τόχω καλύτερα σ΄ αυτό το βράχο σκλάβος,

παρά πιστός του Δία μαντατοφόρος"}

Ο Προμηθέας είναι ο πιό ευγενικός από τους αγίους και μάρτυρες στο ημερολόγιο της φιλοσοφίας.

Βερολίνο, Μάρτης 1841.

1. PETRI GASSENTI: (Παρατηρήσεις στο 10ο βιβλίο του Διογένη Λαέρτιου, για τη Ζωή, την Ηθική και τις σκέψεις του Επίκουρου) Λυών, 1649.

2. Εφτά σημειώσεις που έγραψε ο Μάρξ το 1839 για την ιστορία της επικούριας, στωϊκής και σκεπτικής φιλοσοφίας που μερικές του χρησιμοποίησε για τούτη τη θέση, σώζονται μέχρι σήμερα.

3. MARCH HARES: Κατά λέξη: "Μαρτιάτικοι λαγοί". Από το γεγονός ότι οι λαγοί του Μάρτη, είναι ξεφρενιασμένοι εξ αιτίας του σεξουαλικού του οργασμού.